ΕΝΔΟΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΣΥΝΟΧΗ

Γράφει ο Διονύσης Μινέτος
BSc Επιστήμη Περιβάλλοντος
MSc Coastal Zone Management
PhD & BSc Μηχανικός Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης.

Το μέχρι πρόσφατα ομιχλώδες πολιτικό τοπίο σε ότι αφορά στο Δήμο Κεφαλονιάς, φαίνεται σιγά-σιγά να ξεκαθαρίζει. Οι περισσότεροι εκ των υποψηφίων δημάρχων είναι πλέον γνωστοί ενώ τα επιτελεία τους έχουν ήδη καταπιαστεί με την επίπονη διαδικασία της προεπεξεργασίας των παραταξιακών προγραμμάτων. Παράλληλα, οι υποψήφιοι έχουν ρίξει στο δάπεδο της πολιτικής σκακιέρας τα πρώτα ρινίσματα του ύφους που αναμένεται να έχουν οι αυτοδιοικητικές τους προτάσεις. Έτσι λοιπόν, οι κ.κ. Νίκος Γκισγκίνης, Γαβριήλ Μανωλάτος, Θεόφιλος Μιχαλάτος, Άγγελος Μοσχονάς και Αλέξανδρος Παρίσης (τα ονόματα παρατίθενται με αλφαβητική σειρά) κατά πάσα πιθανότητα, θα διεκδικήσουν την ψήφο μας στις προσεχείς δημοτικές εκλογές, ο καθένας από το δικό του πολιτικό και ιδεολογικό μετερίζι.
Το κυβερνών κόμμα (ΠΑΣΟΚ) ωστόσο, και παρά το γεγονός ότι όλα τα χαρτιά είναι πλέον ανοιχτά στο τραπέζι του πολιτικού παιχνιδιού, δεν δείχνει την ανάλογη διάθεση να ανακοινώσει τον δικό του υποψήφιο Δήμαρχο. Όταν οι βασικές κινήσεις των πολιτικών αντιπάλων είναι «grosso modo» γνωστές, μοιάζει ανεξήγητη μια τέτοια καθυστέρηση. Ωστόσο, μια πιθανή εξήγηση για αυτήν την «ανεξήγητη καθυστέρηση» είναι ότι δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη το «γκάλοπ» της εταιρείας δημοσκοπήσεων που έχει αναλάβει να εκλέξει τον υποψήφιο του ΠΑΣΟΚ.
Αν αντί της δημοκρατικής δημοσκόπησης είχε εγκαίρως επιλεγεί η ήπια δημοκρατική πολιτική συζήτηση και η δημοκρατική ψηφοφορία στις τοπικές οργανώσεις του κόμματος, ίσως τώρα ο υποψήφιος να ήταν γνωστός. Η καθυστέρηση αυτή βέβαια, δείχνει να έχει σημαντικές πολιτικές επιπλοκές καθώς ακόμη και πρώην αλλά και νυν μέλη της Νομαρχιακής Επιτροπής του ΠΑΣΟΚ έχουν ήδη προσχωρήσει σε άλλους εκλογικούς συνδυασμούς «γράφοντας στα παλαιότερα των υποδημάτων τους» τις μελλοντικές υποδείξεις της εταιρείας δημοσκοπήσεων. Περιμένοντας λοιπόν καρτερικά να δούμε τι είδους διαδικασίες θα ακολουθηθούν τελικά για την ανάδειξη του υποψηφίου του ΠΑΣΟΚ (ψηφοφορία από τη βάση, γκάλοπ, κεντρική απόφαση ή συνδυασμός των παραπάνω), θα μεταφερθούμε για λίγο στη συζήτηση που διεξάγεται αυτή τη περίοδο για τη σημασία της Ενδοπεριφερειακής Συνοχής της Περιφέρειας Ιόνιων Νησιών.
Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η ενδοπεριφερειακή συνοχή στην Περιφέρειά μας βρίσκεται στο ναδίρ. Τα τέσσερα μεγάλα νησιά, Κέρκυρα, Κεφαλονιά, Ζάκυνθος και Λευκάδα, βρέθηκαν πρόσφατα στα πρόθυρα του διαζυγίου καθώς τα ανησυχητικά σημάδια της συγκρουσιακής τους σχέσης είναι καιρό τώρα παραπάνω από εμφανή. Η απαξίωση του άλλου, η έλλειψη εμπιστοσύνης, οι τσακωμοί για οικονομικά θέματα, οι κόντρες για το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, η πλήρης ασυμφωνία, οι υποτιμητικοί χαρακτηρισμοί είναι μόνο μερικά στοιχεία της έντονης κρίσης στην οποία έχει περιέλθει η σχέση τους. Για ορισμένους (π.χ. Ζάκυνθος), ο «Καλλικράτης» φάνταζε σαν μια λυτρωτική ευκαιρία όπου το διαζύγιο θα μπορούσε να επέλθει με πολιτισμένο τρόπο, απαλλάσσοντάς τους από την αφόρητη κατάσταση του να πρέπει να συμβιώνεις και να σχεδιάζει το μέλλον σου με κάποιον που αντιπαθείς. Αντί της άμεσης λύτρωσης όμως, φαίνεται ότι θα ακολουθήσει υποχρεωτικά μια τετραετής περίοδος προσπάθειας αποκατάστασης της σχέσης. Μετά το τέλος αυτής της περιόδου, θα αποσαφηνιστεί αν θα υπάρξει οριστική επανασύνδεση ή διαζύγιο με τη βούλα.
Προς το παρόν βέβαια, η πολιτική συζήτηση για το τί Περιφέρεια θέλουμε είναι υποτονική. Προγράμματα και προτάσεις δεν υπάρχουν. Ο κοινωνικός διάλογος για τα προβλήματα έχει παραπεμφθεί στις ελληνικές καλένδες ενώ η επιβληθείσα κομματική κατάνυξη για το λεγόμενο χρίσμα, προβάλλεται ανελλιπώς προκειμένου να διεγείρει συναισθήματα κομματικής ευλάβειας και «θρησκευτικού» καθήκοντος με προφανή στόχο να κρατηθεί το κομματικό ποίμνιο αρραγές και ζεστό.
Η καταναλωτική αντοχή του ιδεολογήματος του κομματικού χρίσματος στην αυτοδιοίκηση έχει βέβαια κάποια όρια. Όπως έχουμε και στο παρελθόν τονίσει, στην πραγματική πολιτική το ζητούμενο είναι η πολιτική και όχι οι «σταθμίσεις». Άλλωστε, οι «εύστοχες σταθμίσεις» του παρελθόντος ευθύνονται σε ένα μεγάλο βαθμό για την κατάσταση ελεγχόμενης χρεοκοπίας στην οποία, ουσιαστικά, βρίσκεται η Χώρα αλλά και η Περιφέρειά μας.
Έστω λοιπόν, αυτή την ύστατη στιγμή, σε τί άραγε θα μπορούσε να αναζητηθεί η «συνοχή» ενός γεωγραφικού χώρου;
Τι είναι αυτό που θα μπορούσε να προσδιορίσει το κοινό μας μέλλον;
Τι είναι αυτό που θα μπορούσε να προσδιορίσει τα όρια της τοπικής μας πατρίδα;
Μην είναι οι κάμποι; Μην είναι τ’ άσπαρτα ψηλά βουνά; (Ιωάννης Πολέμης)
Είναι πραγματικά τραγικό να διαπιστώνουμε έπειτα από 15 περίπου χρόνια και μετά από 3,5 Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης, ότι το αριθ. 51 Προεδρικό Διάταγμα της 06-03-1987, με το οποίο άρχισε η σύγχρονη ιστορία της Διοικητικής Περιφέρειας Ιόνιων Νησιών, έπρεπε να ορίζει διαφορετικά ως προς τα όρια της Περιφέρειάς μας. Εντελώς αβίαστα, τα συναισθήματα που σε κατακλύζουν είναι ρίγος και ανατριχίλα. Τα ερωτήματα που σου έρχονται στο μυαλό είναι επίσης αδυσώπητα.
Που πήγαν όλα εκείνα τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ) Ιόνιων Νησιών;
Ποια ήταν η συνεισφορά τους στην ενδοπεριφερειακή αλληλεγγύη, στην ενδοπεριφερειακή συνοχή, στην ενδοπεριφερειακή ισότητα;
Γιατί δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα κρίσιμο μέγεθος κοινής οικονομικής δραστηριότητας;
Γιατί δεν κατάφεραν να φτιάξουν μια δυναμική, ανταγωνιστική και διαφοροποιημένη παραγωγική βάση για την Περιφέρειά μας;
Γιατί δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν περιφερειακά συνεργατικά σχήματα σε κανέναν οικονομικό κλάδο και κοινωνικό τομέα;
Γιατί δεν κατάφεραν να δημιουργήσουν επιχειρηματικές δικτυώσεις και επιχειρηματικές συσπειρώσεις εντός των κόλπων της περιφερειακής οικονομίας;
Ο μέσος πολίτης, ίσως να μένει άναυδος διαπιστώνοντας ότι ποτέ δεν ακολουθήθηκε κάποιο ουσιαστικό στρατηγικό σχέδιο περιφερειακής ανάπτυξης για την Περιφέρεια Ιόνιων Νησιών. Κάποιο σχέδιο με συγκεκριμένους - χωρικά και θεματικά προσδιορισμένους - στόχους και προτεραιότητες. Οι άξονες, τα προγράμματα, τα υποπρογράμματα και τα μέτρα των ΠΕΠ δεν αποτελούν στρατηγικό σχέδιο περιφερειακής ανάπτυξης για μια χωρική ενότητα. Θα έπρεπε ίσως να αποτελούν τμήμα ενός τέτοιου σχεδιασμού.
Από την άλλη μεριά, η εκλογική γεωγραφία της περιφέρειας, η κομματική πελατεία και η ανάγκη επιβράβευσης με διοικητικές θέσεις των παραγωγικών σε ψήφους μελών της κομματικής ελίτ, φαίνεται να αποτελούσαν τα βασικά κριτήρια για τις εκάστοτε επιλογές. (Τί να τα κάνετε τα βιογραφικά κ. Παπανδρέου; Η κομματική ελίτ θα σας στείλει αδιάβαστο, αν δεν καθίσει στα πόστα που επιθυμεί). Πριν όμως δούμε πώς θα διαχειριστούμε την ούτως ή άλλως κοινή μας περιφερειακή πορεία, τουλάχιστον για την τετραετία που έρχεται, ίσως να ήταν χρήσιμο να γνωρίσουμε την Περιφέρειά μας υπό το πρίσμα μιας περισσότερο πραγματιστικής προσέγγισης, θα έλεγα…
Δεν νομίζω ότι ξέρουμε την Περιφέρειά μας σε βάθος. Δεν ξέρω αν έχουμε επαρκής αίσθηση της γεωγραφικής πραγματικότητας στην οποία ζούμε σήμερα. Σε καμία περίπτωση δεν εννοώ βέβαια ότι αγνοούμε την ιστορία και τις παραδόσεις μας. Σίγουρα, το κοινό μας παρελθόν στους τομείς της τέχνης, των γραμμάτων, της μουσικής, της γλώσσας κλπ υπάρχει. Και το γνωρίζουμε. Δεν ζούμε όμως στο 1864. Αυτό το παρελθόν, θα μπορούσε ίσως, υπό προϋποθέσεις, να αποτελέσει επικουρική πηγή ευημερίας και για το σήμερα. Μόνο όμως συμπληρωματικά. Άλλωστε, ακόμη και αυτή η μοναδική Ακρόπολη των Αθηνών, είναι σήμερα μια μικρή επικουρική πηγή ευημερίας για την Αθήνα και τους κατοίκους της.
Ένα καίριο ερώτημα είναι λοιπόν, κατά πόσο η Περιφέρεια Ιόνιων Νησιών είναι χωρικά ολοκληρωμένη στο εσωτερικό της. Δηλαδή, αν μέσα στη Περιφέρεια υπάρχουν τα βασικά στοιχεία και το σύνολο των σχέσεων που είναι αναγκαία για την ολοκληρωμένη λειτουργία της. Ας εξετάσουμε λοιπόν τους παραγωγικούς της τομείς για να δούμε πόσο ολοκληρωμένη είναι η παραγωγική βάση της Περιφέρειας. Σε ότι αφορά στον πρωτογενή τομέα, ο Κεφαλλονίτης και ο Ζακυνθινός μανάβης, για να γεμίσουν τους πάγκους της επιχείρησής τους με προϊόντα, θα αναγκαστούν να προβούν σε αθρόες εισαγωγές ζαρζαβατικών από τους κάμπους της Αχαΐας και της Ηλείας. Ο Λευκαδίτης και ο Κερκυραίος θα εισάγουν από τη Θεσπρωτία, την Πρέβεζα και την Άρτα. Αν δεν γίνει αυτό, το τραπέζι του Εγγλέζου τουρίστα θα μείνει χωρίς χωριάτικη σαλάτα. Θα μείνει επίσης χωρίς χοιρινή μπριζόλα και σνίτσελ αν δεν εισάγουμε από τη Δανία και την Ολλανδία τις αντίστοιχες ποσότητες κρέατος. Παρόμοια είναι η εικόνα και στους περισσοτέρους κλάδους του δευτερογενή τομέα, στο εμπόριο αλλά και στον τριτογενή τομέα. Ο τουρισμός λειτουργεί κατά κύριο λόγο αυτόνομα σε κάθε νησί, ενώ δεν υπάρχουν σήμερα αξιόλογες ροές μεταξύ των νησιωτικών ενοτήτων. Τα σχέδια για τη δημιουργία δια-νησιωτικών ροών έχουν μείνει στα χαρτιά.
Ας πάμε όμως στις υπηρεσίες υγείας. Για μια μέτριας σοβαρότητας εγχείρηση, ο Κεφαλλονίτης και ο Ζακυνθινός ασθενής θα πεταχτούν στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Ρίο. Ο Λευκαδίτης και ο Κερκυραίος θα απευθυνθούν στο ιατρικό προσωπικό του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ιωαννίνων. Αλλά και σε άλλες σημαντικές εκφάνσεις της ζωής, συμβαίνουν ανάλογα πράγματα. Τις αποταμιεύσεις μιας ολόκληρης ζωής, ο Θιακός και ο Κεφαλλονίτης προτιμάνε να τις επενδύσουν αγοράζοντας μια γκαρσονιέρα στη πόλη της Πάτρας και όχι δημιουργώντας μια νέα επιχείρηση σε κάποια άλλη τοποθεσία της Περιφέρειας.
Αν συνεχίσουμε, θα δούμε ότι ο κατάλογος βασικών στοιχείων, υπηρεσιών και σχέσεων που λείπουν από την Περιφέρεια, είναι ατελείωτος. Οι οικονομικές σχέσεις μεταξύ των νησιών είναι ανύπαρκτες. Παράλληλα, σημαντικά τμήματα της Περιφέρειας συνεχίζουν να νιώθουν ότι είναι γεωγραφικά απομονωμένα και αποκομμένα από το Κέντρο της Περιφέρειας. Όταν σε μια γραμμική νησιωτική Περιφέρεια, το Διοικητικό Κέντρο βρίσκεται στο ένα άκρο της και όχι σε μια κεντροβαρική θέση, κάπου στη μέση δηλαδή, τότε η προσβασιμότητα δυσχεραίνεται απίστευτα. Άρα λοιπόν, ο βαθμός εσωτερικής ολοκλήρωσης της Περιφέρειάς μας είναι ιδιαίτερα χαμηλός. Αυτό θα πρέπει να ληφθεί υπόψη στο μελλοντικό σχεδιασμό μιας ρεαλιστικής πρότασης περιφερειακής ανάπτυξης. Αν για παράδειγμα έχουμε πιστώσεις για να βελτιώσουμε ένα μόνο λιμάνι στην Κεφαλονιά, ποιό από όλα θα επιλέξουμε; Το λιμάνι του Φισκάρδου που μας συνδέει με τη Λευκάδα και διευκολύνει την πρόσβασή μας στην Κέρκυρα ή το λιμάνι της Σάμης μέσω του οποίου πραγματοποιείται η διακίνηση της συντριπτικής πλειοψηφίας των επιβατών-επισκεπτών αλλά και ο μεγαλύτερος όγκος των προϊόντων και εμπορικών συναλλαγών; Ποία θα πρέπει να είναι η προτεραιότητά μας;
Ο βαθμός ολοκλήρωσης μιας γεωγραφικής περιοχής είναι καθοριστικός παράγοντας για το αν αυτή η περιοχή είναι κατάλληλη για την άσκηση κοινής και αποτελεσματικής αναπτυξιακής πολιτικής. Σε περιοχές με πολύ χαμηλό βαθμό ολοκλήρωσης, όπως είναι η Περιφέρεια Ιόνιων Νησιών, οι υπεύθυνοι του αναπτυξιακού σχεδιασμού θα χρειαστεί να «υπερβάλλουν εαυτούς» προκειμένου να επιτύχουν έστω και λίγα θετικά αποτελέσματα. Αν αυτά τα ζητήματα δεν τεθούν σοβαρά στο τραπέζι του πολιτικού διαλόγου, τότε οι προσδοκώμενες θετικές επιπτώσεις του ΕΣΠΑ θα αποδειχτούν «άνθρακες». Θα γίνει ότι έχει γίνει μέχρι τώρα. Απορροφήσεις κοινοτικών πόρων χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα. Απορροφήσεις και έργα που δεν κατάφεραν ποτέ να ενεργοποιήσουν τη διαδικασία παραγωγής στην Περιφέρεια Ιόνιων Νησιών. Δημόσιες επενδύσεις σε υποδομές με αμφίβολα αναπτυξιακά αποτελέσματα. Είναι αδύνατον να γεμίσεις ένα σουρωτήρι όσο νερό και αν ξοδέψεις, αν πρώτα δεν κλείσεις μερικές από τις τρύπες του.
Θα ήταν επίσης χρήσιμο και ενδιαφέρον, να δούμε ποιοι κομματικοί παράγοντες και ποιοι μηχανισμοί σχεδίασαν και διαχειρίστηκαν μέχρι τώρα την αναπτυξιακή πολιτική στα νησιά μας από κάθε λογής πόστο. Ποιοι έχουν διατελέσει σε θέσεις-κλειδιά για τον Τουρισμό, για τις Υποδομές Μεταφορών κλπ. Κάτι τέτοιο θα προκαλούσε βέβαια αντιδράσεις, καθώς όλοι θέλουν να κάνουν προτάσεις, να σχεδιάζουν και να υλοποιούν αναπτυξιακή πολιτική, αλλά στο τέλος της ημέρας, κανένας δεν επιθυμεί να αξιολογηθεί σοβαρά για τα αποτελέσματα της πολιτικής του.
Είναι επομένως φυσικό επακόλουθο να έχουμε σήμερα στην Περιφέρειά μας μια κοινωνική βάση χαμηλής εμπιστοσύνης, μια δημοκρατία χαμηλής έντασης όπου ο απλός πολίτης και ιδιαίτερα ο νέος «διστάζει» να εκφράσει την άποψή του, αλλά και ένα εκτεταμένο και ακμάζον δίκτυο από ομάδες τοπικών πολιτευτών που θα αναλάβουν για πολλοστή φορά να θεραπεύσουν τα ενδημικά πλέον ζητήματα υπανάπτυξης και παρακμής της Περιφέρειάς μας. Η μονότονη και βαρετή κασέτα περί πράσινης αειφορίας, επενδύσεων, πολυποίκιλων δικτύων κάστρων, μαρίνων, εκκλησιών, μοναστηριών, μονοπατιών κλπ, με μικρές κάθε φορά διανθίσεις, παίζει ανελλιπώς στον ίδιο σκοπό τουλάχιστον τα τελευταία 15 χρόνια. Είναι η σύγχρονη ξύλινη γλώσσα της αυτοδιοίκησης.
Νομίζω ότι δουλευόμαστε! και ότι κοροϊδεύουμε τον κόσμο!
Ωστόσο, θεωρώ ότι στα παραπάνω ζητήματα υπάρχουν εφικτές λύσεις.
Αρκεί τα κόμματα και οι τοπικές κομματικές ελίτ να αλλάξουν μυαλά.
Δύσκολο…ιδιαίτερα στις περιπτώσεις όπου οι κάθε είδους ανορθόδοξες πρακτικές έχουν πλέον εγγραφεί στο DNA των τοπικών πολιτευτών.
Υ.Γ. Πέρα από το ζήτημα του χαμηλού βαθμού εσωτερικής ολοκλήρωσης της Περιφέρειας, υπάρχουν και αρκετά άλλα σημαντικά ζητήματα (π.χ. βαθμός εξωτερικής ολοκλήρωσης της περιφέρειας κλπ) που θα πρέπει να αναδειχθούν στη συνέχεια καθώς ο διάλογος για την Περιφέρειά μας θα εντείνεται.